Verslag Themabijeenkomst 'Financieel misbruik bij dementie, hoe te voorkomen?’

‘Er zijn heel eenvoudige en iets minder eenvoudige manieren om iemand financieel te benadelen’, volgens Madeleine Hillen, extern juridisch adviseur bij de KNB. ‘Geef bijvoorbeeld nooit je pinpas uit handen en neem geen en/of-rekening met iemand anders dan je partner. Banken kunnen niets doen wanneer de rekening wordt geplunderd, aangezien de rekeningeigenaar zelf toestemming heeft gegeven.’ Lastigere vormen zijn het huis verkopen voor een ‘vriendenprijs’ of bij de notaris een testament of samenlevingscontract op laten stellen met afspraken die niet de vrije wil van de cliënt zijn. Eenzaamheid en emotionele chantage maakt misbruik ook moeilijk bespreekbaar. ‘Mijn dochter is de enige die naar mij omkijkt, als ik er iets van zeg komt ze misschien niet meer’. Onderwerpen die aan bod kwamen tijdens de themabijeenkomst op 2 juli. 

Misbruik voorkomen
De boodschap van de KNB: misbruik is te voorkomen door zelf de regie te houden. Een levenstestament biedt de mogelijkheid wensen en behoeften op financieel, medisch en persoonlijk gebied aan te geven. En bevat verder ook een ingebouwd controlemechanisme door anderen dan de gevolmachtigde (vertrouwenspersoon) te betrekken bij ingrijpende beslissingen en te zorgen voor rekening en verantwoording achteraf. Dit maakt financieel misbruik lastiger. Er waren veel vragen vanuit de zorg over het verschil tussen bewindvoering en het levenstestament. Probleem bij mensen in zorginstellingen is dat ze vaak weinig naasten hebben die ze in vertrouwen willen en kunnen nemen om hun belangen te behartigen.

Hoe zorg je dat de kans op financieel misbruik laag is?

Houd de regie over je eigen leven, ook in de laatste fase. Dat kan via:

* Het opstellen van een levenstestament of notariële volmacht wanneer cliënt nog wilsbekwaam is. Regel het daarom tijdig! Dit geldt in het bijzonder voor mensen met beginnende dementie.

* Het levenstestament bevat een ‘controle-mechanisme’ door anderen dan gevolmachtigde te betrekken bij ingrijpende beslissingen en rekening & verantwoording achteraf. Meer informatie over het levenstestament is te vinden in de presentatie.

* Bij wilsonbekwaamheid van cliënt kunnen naasten bewind aanvragen bij de rechter. Dan houdt de rechter toezicht op bewindvoerder.

Dementie en wilsbekwaamheid
Jef Oomen, notaris in Den Bosch, vertelde uit eigen praktijk hoe notarissen de wilsbekwaamheid van hun cliënt toetsen met behulp van een stappenplan. En wat te doen bij twijfel. ‘De diagnose dementie betekent niet automatisch wilsonbekwaamheid, maar doet wel bellen rinkelen bij iedere notaris’, volgens Oomen. Notarissen uit de zaal beaamden dat zij het lastig vinden dit met hun cliënt te bespreken. Advies was daarom vooral: ga op tijd naar de notaris om je zaken te regelen.

De KNB heeft een stappenplan voor notarissen gemaakt waarin wordt beschreven wat zij kunnen doen bij een constatering of vermoeden van financieel misbruik. Stap één is om het te signaleren, na bespreking, consultatie en afweging volgt uiteindelijk een actie of besluit en is er nazorg. Het stappenplan biedt de notaris praktische handvatten. Het stappenplan is gratis op te vragen bij de KNB, net als veel andere nuttige informatie. Onderaan treft u hiervoor een link aan.
 

Beoordeling wilsbekwaamheid

Verder heeft de KNB een stappenplan gemaakt om notarissen te helpen bij het beoordelen of een cliënt wilsbekwaam is om bepaalde notariële handelingen te verrichten. Het stappenplan is opgesteld in samenwerking met Alzheimer Nederland, de Vereniging van Indicerende en Adviserende Artsen (VIA) en de Vereniging van Estate Planners in het Notariaat (EPN). Onderaan treft u een link aan naar het stappenplan.

Indicatoren

Voor het tekenen van een notariële akte moet de cliënt in staat zijn tot een redelijke waardering van de belangen die zijn betrokken bij de in de akte neergelegde rechtshandeling. Soms is er aanleiding voor een (nadere) beoordeling van die wilsbekwaamheid. Hiervoor kunnen een aantal indicatoren worden onderscheiden, zoals bijvoorbeeld het vermogen van de cliënt dat onder bewind is gesteld, de cliënt is op hoge leeftijd of de cliënt verblijft in een zorginstelling. Maar ook: begrijpt de cliënt de informatie, beseft en waardeert hij de betekenis van de informatie voor zijn eigen situatie en kan hij logisch redeneren. Ook beïnvloeding door derden speelt een rol bij de beoordeling.In geval van twijfel zal de notaris een deskundig en onafhankelijk arts inschakelen om een verklaring over uw wilsbekwaamheid af te geven. 

Geslaagde middag 

Het was een zeer nuttige en leerzame middag waarbij ook bleek hoeveel vragen er over financieel misbruik, levenstestament en bewindvoering in de praktijk leven. Madeleine Hillen en Jef Oomen konden een zeer helder en duidelijk beeld geven wat financieel misbruik bij dementie kan behelzen, hoe je dit het beste kunt voorkomen en wat een levenstestament precies inhoudt en hoe hierin om te gaan bij mensen met dementie en via de KNB is nadere informatie te verkrijgen.

Presentatie en nadere informatie 

* Download hier de presentatie van de themabijeenkomst 

* Download hier de checklist levenstestament van de KNB

*  U kunt hier het stappenplan die notarissen gebruiken bij de beoordeling van (mogelijk) financieel misbruik van de cliënt downloaden.

* U kunt hier het stappenplan die notarissen gebruiken bij de toetsing wilsbekwaamheid van de cliënt downloaden.

* Voor meer informatie en inhoudelijke vragen kunt u contact opnemen met
Annelies van der Laan, Communicatieadviseur KNB: A.vanderLaan@knb.nl

​